3.Paulus, de vrouw en culturen in de NT tijd

Het Romeins huwelijk uitgebeeld, waarin trouwbelofte wordt gedaan.

Dogmatische literatuur.

Een voorbeeld van literatuur dat een uitgesproken mening verkondigt is “Recovering Biblical Manhood and Womanhood” van Piper & Grudem. Dit is een boek waarin de auteurs zich verdedigen tegen wat zij noemen “Evangelisch feminisme”.  De conservatieve Georg en Dora Winston (verderop besproken) wijzen dit boek af “vanwege de dogmatische vooringenomenheid en onverantwoord gebruik van theologie” door Piper & Grudem. Hoe tegenstrijdig is het als Piper & Grudem in dit boek de vrouw het recht ontnemen om in Christus een nieuwe schepping te zijn (recovered). Zij menen dat de vloek van de zondeval (Gen.3:16), waardoor Adam over Eva zou heersen, reeds gold vóór de zondeval en nu in stand moet blijven. Een m.i. onbijbelse en ongeestelijke stellingname van Piper & Grudem. Om o.a. deze reden zal dit soort literatuur niet meegenomen worden. 

God bevestigde de vrouw in haar rol

Het eerste gedegen boek dat ik jaren terug heb gelezen over dit onderwerp komt van twee mannen die actief in het zendingsveld hun arbeid hadden. Loren Cunningham en David Joel Hamilton hebben hun ervaring met vrouwen in de wijngaard van Jezus tegen het licht van de Bijbel gehouden. Zij tonen, aan de hand van ervaring, dat de geestelijke zegen door vrouwen die leiding hadden in het zendingsveld, groot is. Het huwelijk en de geestelijke verhouding van man & vrouw daarin wordt niet behandeld.
Een boek dat wellicht de meest confronterende vraag oproept: “Is een plaatselijke gemeente anders dan zending?”. Het antwoord mag duidelijk zijn met de zendingsopdracht uit Matt.28 voor ogen. Tegelijk maakt dit boek ons bewust van het gevaar van religie en traditie, dat daardoor de Heilige Geest tot zwijgen kan worden gebracht.

Paulus, verstaan vanuit de Middelandsezee cultuur

Het boek ‘Paul through Mediterranian eyes’ van Kenneth E. Bailey is systematisch theologisch goed onderbouwd, en schetst een bijzonder goed beeld van het culturele en sociale leven in de tijd van Paulus. Kenneth E. Bailey was professor in theologie en Arabische talen. Hij heeft veertig jaar van zijn werkzame leven in de landen van de Bijbel gewoond en daar onderwezen. Daar heeft hij cultureel historisch veldonderzoek gedaan, en is daarmee wellicht de best gedocumenteerde auteur uit deze lijst. Hij laat zien hoe je Paulus beter kunt begrijpen vanuit de toenmalige verhoudingen tussen mannen en vrouwen in verschillende lagen van de samenleving. Zo laat hij zien dat de geschiedenis rond hoofdbedekking bij vrouwen niet slechts een Joods gegeven was, maar ook een Grieks-Romeins gegeven.  Paulus hield rekening met de culturen waarin de verschillende gemeenten leefden, en dat moet het verstaan van onze Bijbel beïnvloeden.

Achtergronden van de vroege christenheid.

Een ander goed gedocumenteerd boek is: “Backgrounds of Early Christianity” door Everett Ferguson. Hierin wordt een duidelijk onderscheid beschreven tussen de culturen in de Romeinse-, Griekse-, Macedonische- en Joodse wereld. Hij behandeld de geschiedenis van o.a. de toenmalige positie van vrouwen in de verschillende culturen, en hoe het huwelijksleven daarin zijn plaats had. Deze geschiedenis laat zien dat Paulus genuanceerd moet hebben geschreven over het onderwerp man&vrouw. Cultuurgewoonten rond huwelijken lijkt Paulus niet af te wijzen, maar aan te vullen met geestelijke diepgang vanuit Gods ethiek. Dit boek maakt je bewust dat je niet met een kerkelijke bril kan lezen, maar stil moet staan bij de culturen van toen. 

Mannen en vrouwen in Christus.

Een ander boek is ‘Man and Woman, One in Christ’ door Philip B. Payne. Grieks en Hebreeuws zijn hem letterlijk met de paplepel ingegeven. Aan de keukentafel las hij met zijn vader de Bijbel in Grieks en Hebreeuws, en moest hij het direct vertalen. Opgeleid aan Cambridge, is hij docent NT geweest aan verschillende theologische faculteiten. Hij heeft onderzoek gedaan naar gedeelte in de Griekse teksten die mogelijk zijn ingevoegd bij de oorspronkelijke tekst van b.v. Paulus als ook de evangeliën. Zie daarvoor het eerdere artikel over Verantwoord Bijbelgebruik met daarin de verwijzing naar het document van G.W. en D.E. Anderson. Philip B. Payne houdt het thema ook tegen het licht van de cultuurgeschiedenis, maar gaat niet diep in op de geestelijke inhoud rond dit thema. Een theologisch goed onderbouwd boek dat verrassend licht laat schijnen op 1Kor.14:34-35. Dit is in het vorige deel gedeeltelijk behandeld en zal hierna verder besproken worden.

Wat als de verzen 34-35 van 1Kor.14 wel thuishoren in de tekst?

In het boek “Genie of misgeboorte – zeven oordelen over de apostel Paulus” behandelt Patrick Chatelion Counet een aantal mogelijkheden die in het Grieks verborgen liggen. De uiteindelijke stellingname van de auteur is liberaal en niet mijn keuze. Maar de kracht van dit boek ligt in het feit dat er verschillende mogelijkheden vanuit het Grieks worden benoemd. Patrick Chatelion Counet stelt de vraag: “welke mogelijkheden zijn er als 1Kor.14:34-35 daar toch oorspronkelijk door Paulus zijn geschreven?” Hij legt dan uit dat het bij Paulus niet vreemd was om de gemeenten te confronteren met een vraag, en verklaart dat er vanuit het Grieks de mogelijkheid bestaat om deze twee verzen als vraag te vertalen. Omdat er geen vraagtekens in het oorspronkelijke Grieks stonden is het aan de vertaler om deze eventueel toe te voegen. Daarmee zouden de mannen van Korinthe met retorische vragen worden geconfronteerd. Kennelijk omdat ze van mening waren dat zij alleen het recht zouden zouden hebben om te profeteren. Daarover was Paulus duidelijk geweest in 1Kor.11:5 “Maar iedere vrouw, die blootshoofds bidt of profeteert, doet haar hoofd schande aan….”. Patrick Chatelion Counet kiest daarmee terecht dat 1Kor.14:34-35 nooit als spreekverbod voor vrouwen kon gelden.

Een ander verstaan van 1Kor.14:34-35

In “A Commentary on the Greek Text” beschrijft Anthony C. Thiselton de verschillende redenen om deze verzen niet vragend te vertalen. In dit zeer uitgebreide commentaar op de 1e brief aan de Korinthiërs  probeert Anthony C. Thiselton de verzen 34-35 te behouden als authentiek. En ook hij meent dat een zwijgverbod niet overeenkomt met 1Kor.11:5 en die verzen 34-35 dus een andere betekenis moeten hebben. Hij kiest ervoor om er andere inhoud aan te geven vanuit de door Paulus genoemde onregelmatigheden in zowel de gemeente als in huwelijken. Volgens Anthony C. Thiselton richtte Paulus zich alleen tegen het misbruik van spreken, tegen hen die zich “als praatzieke en autoritaire vrouwen” gedroegen. En dat de “de wet” waaraan Paulus refereert in deze verzen, niet de Mozaïtische wet is, maar de norm zoals het er in de gemeente aan toe zou moeten gaan. In het Grieks is nomos (wet) zo ook te vertalen. Anthony C. Thiselton beëindigt zijn conclusie met de woorden van Deense christenfilosoof Kierkegaard “Stilte is wat we juist nodig hebben, opdat het Woord van God in ons kan werken”. 

Kiezen, of Paulus zichzelf tegen laten spreken.

De schrijvers van het commentaar “NIV Application Commentary” op de eerste brief aan de Korinthiërs worstelde ook met die verzen 34-35 van 1Kor.14. Het is goed om te weten dat een groot deel van het commentaar wordt gevuld met die zoektocht rond deze verzen, zonder een tot een oplossing te komen.
Zij vroegen zich terecht af: “Waarom interrumpeert Paulus plots de verhandeling over geestelijke gaven om vrouwen het zwijgen op te leggen om vervolgens in vers 37-40 weer verder te gaan over tongen en profetie?”. Dit is een elementaire vraag welke hopelijk beantwoord is voor jou door: of Philip B. Payne, of Patrick Chatelion Counet, of Anthony C. Thiselton.  Maar welke van deze drie je voorkeur ook heeft, het mag duidelijk zijn, met 1Kor.11:5 voor ogen, dat 1Kor.14:34-35 nooit door Paulus bedoeld konden zijn om vrouwen te laten zwijgen in de gemeente.

De geschiedenis van de discussie.

Dan ‘Vrouwen in de gemeente van Christus’, geschreven door Georg en Dora Winston. Een zeer uitgebreid werk dat de geschiedenis en verschillende stromingen rond ons thema bespreekt. Bijbels conservatief geven ze onderzoek de ruimte en distantiëren ze zich van orthodoxe benaderingen waarin de Bijbel alleen wordt gebruikt om kerkelijk traditionalisme mee te verdedigen. Ze laten zich niet leiden door de feministische kritiek op de overheersende positie van de man, maar door de Bijbel. Ze analyseren de zes levensterreinen waarop God mannen en vrouwen samen laat functioneren: schepping, staat, arbeidssituatie, huwelijk, gezin en gemeente. Zij komen tot de conclusie dat alleen in het huwelijk de man boven de vrouw geplaatst is, en dat in geestelijke zin. Zij laten zien dat op alle andere levensterreinen God zowel aan mannen als vrouwen gezag toekent onder leiding van de Heiligen geest; ook in de gemeente van Christus. Dit boek is een absolute aanrader voor allen die een Bijbels objectief beeld willen vormen rond dit thema.

Gezagsverhoudingen in het lichaam van Jezus?

Theo Niemeijer benadert dit thema in zijn artikel “De plaats van de vrouw in het gezin en de gemeente” vanuit een traditioneel dogmatische invalshoek. Daarin is sprake van gezagsverhoudingen, wat m.i. niet in lijn is met de Bijbelse leer over gelijkheid van gelovigen in Christus. Wie Jezus kent en Paulus goed begrijpt weet dat er nooit sprake is van gezagsverhoudingen binnen het lichaam van Christus. Theo Niemeijer gaat niet in op de geestelijke hiërarchie binnen het huwelijk of de geestelijke kracht van de eenheid van een gezond huwelijk binnen de gemeente. Theo Niemeijer lijkt te leren, dat bij het toekennen van de gaven door de Heilige Geest aan wie Hij wil (1Kor.12:11), Hij dat doet op grond het geschapen seksuele onderscheid tussen man en vrouw. Maar die beperking is nergens terug te vinden in het NT. Dit wordt zelfs tegengesproken door Paulus in Rom.12 en 1Kor.12, waar Paulus leert dat er onderscheid is naar de toegekende gaven, en niets anders. Voor Paulus valt ieder onderscheid weg IN CHRISTUS (Gal.3:28). In Christus kunnen man&vrouw als eenheid weer hersteld worden naar het beeld van God, zoals Hij hen schiep (Gen.1:27). Het artikel van Theo Niemeijer is na te lezen via deze link.

Kakofonie of spreken in de Geest?

In de studie ‘Vrouwen in de gemeente van Christus’ werken Peter en Corrie Sleebos dit thema systematisch uit. Het is wel erg compact, maar is bedoeld als inleiding en stof tot overdenken voor verdere studie. Ook bij Peter en Corrie Sleebos zien we weer het gezagsdenken terug. Dit is begrijpelijk vanuit de kerkrichting van waaruit en waarvoor ze schrijven. De “Pastor” in de Pinkstergemeenten heeft een autoritaire rol, profeten hebben een vooraanstaande rol, zij die in tongen spreken zijn meer vervuld dat zij die niet in tongen spreken. Dit zien we ook terug in de verhandeling over vrouwen. Juist de keuze om in het denken rond gezagsverhoudingen te blijven hangen is vreemd, want in hun diensten zien we zowel mannen en vrouwen “profetische woorden” spreken. Ondanks dat de Schrift voor Peter en Corrie Sleebos absoluut gezag heeft, zien we in dit artikel nuances die we in andere traditionele benaderingen niet zien. Het is te lezen via deze link.

Zoeken en ondergeschikt blijven of…?

In ‘Jesus, Justice, and Gender Roles’ laat Kathy Keller (vrouw van Tim Keller) haar worsteling zien met verschillende Bijbelteksten rond dit onderwerp. Naast haar principieel besluit om de Bijbel conservatief te willen verstaan, probeert ze de culturele invloeden uit de tijd van Paulus weg te laten. Ze zoekt ernaar om het binnen de gemeente opnieuw te verstaan in deze tijd, maar ervaart daar vastgeroest traditionalisme. 

Ze geeft licht op de uniciteit van de vrouw en de daarmee geschonken gaven en talenten, en ze zoekt inzetbaarheid van vrouwen in de geloofsgemeenschap. Maar loopt dan tegen de beperking aan die ze zelf inbrengt, namelijk: dat ze van mening is dat het lichaam van Jezus uit gezagsverhoudingen bestaat.
Een boekje waarin de werking van de Heilige Geest door individuele levens gemist wordt. Kathy gaat ook niet in op de geestelijke eenheid van man&vrouw als beelddragers. Ondanks dit is het goed ter overdenking.

Met deze eerste ontdekkingen voor ogen gaan volgende keer kijken naar de eerste brief van Paulus aan Timotheüs.

Er is helaas niet veel objectief studiemateriaal in het Nederlands. Veel is geschreven met een kerkelijke bril op. Maar “Vrouwen” door Georg en Dora Winston, is en blijft een aanrader. 

Diegene die Engels lezen, hen spoor ik aan om vooral te blijven zoeken, want er zijn veel goede boeken over dit onderwerp. Open het vak hieronder voor de bibliografie van geraadpleegde literatuur.